علائم آرتروز (تشخیص و علل آرتروز)

آرتروز، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی در جهان، به تدریج و در سکوتی خزنده، سلامت مفاصل را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری اغلب با دردهای خفیف شروع می‌شود، اما اگر به‌موقع شناسایی و درمان نشود، می‌تواند به محدودیت‌های حرکتی و کاهش کیفیت زندگی منجر شود. شناخت علائم اولیه آرتروز، درک علل زمینه‌ای آن و آگاهی از روش‌های تشخیص، گامی اساسی در جلوگیری از پیشرفت این بیماری است.

در این مطلب، نگاهی دقیق و تخصصی خواهیم داشت به نشانه‌های اولیه و پیشرفته آرتروز، دلایل اصلی بروز آن در سنین مختلف، و روش‌های پزشکی که برای تشخیص دقیق‌تر این عارضه به کار گرفته می‌شوند. اگر در اطرافیان‌تان کسی با دردهای مفصلی دست‌وپنجه نرم می‌کند یا خودتان دچار چنین مشکلاتی هستید، این مطلب می‌تواند نقطه‌ی شروعی برای آگاهی بیشتر و مراجعه به موقع به پزشک باشد.

آرتروز چیست؟

آرتروز (Arthritis) یکی از شایع‌ترین اختلالات مزمن اسکلتی‌عضلانی است که با التهاب، درد و سفتی مفاصل همراه است. برخلاف تصور رایج، آرتروز یک بیماری واحد نیست، بلکه به مجموعه‌ای از بیماری‌های مفصلی گفته می‌شود که انواع مختلفی از جمله استئوآرتریت (آرتروز سایشی)، آرتریت روماتوئید، نقرس، اسپوندیلیت آنکیلوزان و آرتریت پسوریاتیک را در بر می‌گیرد. با این حال، شایع‌ترین نوع آن استئوآرتریت است که به‌ویژه در افراد میانسال و سالمند بروز می‌یابد. در آرتروز، بافت غضروفی که نقش ضربه‌گیر را در مفاصل دارد به تدریج فرسوده می‌شود. این فرسایش منجر به تماس مستقیم استخوان‌ها با یکدیگر، ایجاد درد، التهاب و کاهش دامنه حرکتی می‌شود. اگر این روند متوقف یا کنترل نشود، مفصل درگیر ممکن است به‌طور کامل تخریب شده و نیاز به جراحی جایگزینی مفصل (مانند تعویض مفصل زانو یا لگن) پیدا کند.

به‌طور خلاصه، آرتروز تنها یک درد مفصل ساده نیست، بلکه یک بیماری مزمن و پیشرونده است که نیاز به تشخیص زودهنگام، درمان هدفمند و پیگیری مداوم دارد. آگاهی از علائم و پیشگیری از عوامل خطر می‌تواند نقش مهمی در حفظ سلامت مفاصل و جلوگیری از ناتوانی‌های ناشی از آن ایفا کند.

چه تفاوتی میان آرتروز و آرتریت وجود دارد؟

در ادبیات پزشکی و حتی مکالمات روزمره، اغلب واژه‌های «آرتروز» و «آرتریت» به‌جای یکدیگر استفاده می‌شوند. این در حالی است که این دو اصطلاح از نظر علمی با یکدیگر متفاوت‌اند و به دو گروه متفاوت از بیماری‌های مفصلی اشاره دارند. آگاهی از تفاوت این دو، به‌ویژه برای بیماران و افرادی که با درد مفاصل درگیرند، اهمیت زیادی دارد.

آرتریت (Arthritis) واژه‌ای کلی برای توصیف التهاب مفاصل است. در واقع، آرتریت یک اصطلاح عمومی برای مجموعه‌ای از بیماری‌هاست که باعث التهاب، تورم، درد و محدودیت حرکتی در یک یا چند مفصل می‌شوند. بیش از ۱۰۰ نوع مختلف آرتریت وجود دارد که معروف‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

• آرتریت روماتوئید (RA): یک بیماری خودایمنی که بدن به مفاصل خود حمله می‌کند.

• نقرس (Gout): ناشی از تجمع کریستال‌های اسید اوریک در مفاصل، معمولاً انگشت شست پا.

• اسپوندیلیت آنکیلوزان: التهاب ستون فقرات و لگن.

• آرتریت پسوریاتیک: مرتبط با بیماری پوستی پسوریازیس.

از سوی دیگر، آرتروز (Osteoarthritis) که در زبان فارسی با عنوان “فرسایش مفاصل” نیز شناخته می‌شود، یکی از انواع آرتریت است. آرتروز شایع‌ترین نوع آرتریت است، اما ویژگی اصلی آن برخلاف بیشتر انواع آرتریت که منشاء التهابی دارند، فرسایشی و دژنراتیو بودن است.

در آرتروز، غضروف محافظ انتهای استخوان‌ها که در مفاصل وجود دارد، به مرور زمان دچار ساییدگی و تخریب می‌شود. این روند باعث می‌شود استخوان‌ها بدون واسطه غضروفی به یکدیگر ساییده شوند، که نتیجه آن درد، خشکی و کاهش تحرک مفصل است. این بیماری بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود و با افزایش سن، احتمال بروز آن بیشتر می‌شود.

علائم آرتروز شامل چه مواردی است؟  

بسیاری از مبتلایان در مراحل اولیه این بیماری، نشانه‌ها را به‌حساب خستگی روزمره یا افزایش سن می‌گذارند، در حالی‌ که بدن با علائمی ظریف، هشدار بروز یک مشکل مزمن را می‌دهد. نکته‌ی کلیدی درباره آرتروز این است که علائم آن همیشه به صورت درد ظاهر نمی‌شود؛ سفتی، کاهش دامنه حرکتی و حتی صداهای غیرعادی مفصل نیز می‌توانند نشانه‌هایی از شروع تخریب غضروف باشند. شناخت زودهنگام این علائم، نقش مهمی در کنترل روند پیشرفت بیماری و حفظ کیفیت زندگی دارد. در ادامه، با مهم‌ترین نشانه‌های بالینی آرتروز آشنا می‌شویم؛

• درد مفصل: شایع‌ترین علامت آرتروز، درد مفاصل است که به طور معمول هنگام حرکت یا پس از فعالیت بیشتر می‌شود. این درد می‌تواند در هر مفصلی بروز کند، اما مفاصل زانو، ران، دست و ستون فقرات بیشتر تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند.
• سفتی: سفتی مفاصل از به‌ویژه پس از استراحت طولانی یا هنگام صبح بروز می‌کند و ممکن است چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد. این سفتی به طور معمول با حرکت و فعالیت کاهش می‌یابد.
• تورم: التهاب و تورم در مفاصل از دیگر علائم آرتروز است. این تورم ممکن است به دلیل تجمع مایع مفصلی یا واکنش التهابی باشد.
• کاهش دامنه حرکت: محدودیت حرکت در مفاصل به دلیل درد و سفتی یکی از علائم رایج آرتروز است. این محدودیت می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره را دشوار کند.
• صدای خردشدن: هنگام حرکت مفاصل، صدای خردشدن یا ترق‌وتروق شنیده می‌شود که نشان‌دهنده تخریب غضروف و اصطکاک بین استخوان‌ها است.
• تشکیل استخوان‌های اضافی: در مراحل پیشرفته‌تر آرتروز، ممکن است استخوان‌های اضافی به نام استئوفیت‌ها در اطراف مفاصل تشکیل شوند که می‌توانند باعث درد و محدودیت حرکت بیشتر شوند.
• ناپایداری مفصل: برخی بیماران ممکن است برخی علائم آرتروز مانند احساس ناپایداری یا لغزش در مفصل مبتلا به آرتروز داشته باشند که می‌تواند خطر آسیب‌های بیشتر را افزایش دهد.
• ضعف عضلانی: درد و محدودیت حرکت می‌تواند باعث کاهش فعالیت فیزیکی و در نتیجه ضعف عضلانی در نواحی اطراف مفصل مبتلا شود.

علل آرتروز، آرتروز به چه دلایلی رخ می‌دهد؟

علل دقیق آرتروز هنوز به طور کامل شناخته نشده‌اند، اما چندین عامل می‌توانند در بروز این بیماری نقش داشته باشند:

• پیری: با افزایش سن، خطر بروز آرتروز افزایش می‌یابد. غضروف‌ها به‌مرورزمان دچار فرسایش می‌شوند و احتمال تخریب آنها بیشتر می‌شود.
• وراثت: ژنتیک می‌تواند نقش مهمی در بروز علائم آرتروز داشته باشد. اگر والدین یا اعضای خانواده درجه یک به آرتروز مبتلا باشند، احتمال بروز این بیماری در فرد بیشتر است.
• جنسیت: زنان بیش از مردان در معرض خطر آرتروز قرار دارند، به‌ویژه پس از یائسگی.
• آسیب‌های مفصلی: آسیب‌های قبلی به مفاصل، مانند شکستگی‌ها یا دررفتگی‌ها، می‌توانند خطر بروز آرتروز را افزایش دهند.
• اضافه‌وزن: وزن اضافی می‌تواند فشار بیشتری بر مفاصل به‌ویژه مفاصل زانو، ران و ستون فقرات وارد کند و خطر بروز آرتروز را افزایش دهد.
• استفاده مفرط از مفاصل: فعالیت‌های مکرر و فشار زیاد بر مفاصل نیز می‌تواند به تخریب غضروف و بروز آرتروز منجر شود.

چگونه می توان آرتروز را تشخیص داد؟

دانستن علائم آرتروز برای تشخیص دقیق آن کافی نیست. تشخیص آرتروز باید توسط پزشک متخصص ارتوپدی یا روماتولوژیست انجام شود و به طور معمول با استفاده از روش‌های زیر است:

• تاریخچه پزشکی: پزشک با بیمار در مورد علائم، مدت‌زمان بروز آن‌ها، و تأثیر آنها بر زندگی روزمره صحبت می‌کند. همچنین، تاریخچه خانوادگی و بیماری‌های قبلی بیمار نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.
• معاینه فیزیکی: پزشک مفاصل بیمار را معاینه می‌کند تا علائم بالینی آرتروز مانند تورم، سفتی، درد و کاهش دامنه حرکت را ارزیابی کند. همچنین، ممکن است پزشک به صداهای خردشدن یا ترق‌وتروق مفاصل گوش دهد.
• تصویربرداری: برای بررسی دقیق‌تر وضعیت مفاصل و تشخیص آرتروز، از روش‌های تصویربرداری مانند اشعه ایکس، ام‌آر‌آی (MRI) و سی‌تی‌اسکن (CT Scan) استفاده می‌شود. این تصاویر می‌توانند نشان‌دهنده تخریب غضروف، تنگی فضای مفصلی، تشکیل استئوفیت‌ها و تغییرات استخوانی باشند.
• آزمایش‌های خونی: برخی آزمایش‌های خونی ممکن است برای رد سایر بیماری‌های مفصلی مانند روماتیسم مفصلی یا نقرس انجام شوند. این آزمایش‌ها می‌توانند شامل بررسی سطح مارکرهای التهابی مانند سرعت ته‌نشینی گلبول‌های قرمز (ESR) و پروتئین واکنشی (C-CRP) باشند.
• آنالیز مایع مفصلی: در برخی موارد، پزشک ممکن است نمونه‌ای از مایع مفصلی بیمار را برای بررسی تحت میکروسکوپ بگیرد. این آنالیز می‌تواند به تشخیص افتراقی بین آرتروز و سایر بیماری‌های مفصلی کمک کند.
• ارزیابی عملکرد: پزشک ممکن است از ابزارهای ارزیابی عملکرد مفاصل و پرسش‌نامه‌های کیفیت زندگی استفاده کند تا تأثیر آرتروز بر فعالیت‌های روزمره بیمار را ارزیابی کند.

ترکیبی از این روش‌ها به پزشک کمک می‌کند تا تشخیص دقیقی از آرتروز داشته باشد و برنامه درمانی مناسب را برای بیمار تعیین کند.

انواع آرتروز، آرتروز در چند نوع وجود دارد؟  

آرتروز یا آرتریت به مجموعه‌ای از اختلالات مفصلی اشاره دارد که باعث التهاب و درد در مفاصل می‌شود. انواع مختلفی از این بیماری وجود دارد و علائم آرتروز برای هریک از آن‌ها ممکن است متفاوت باشد. در زیر به مهم‌ترین انواع آرتروز اشاره شده است:

آرتروز استئوآرتریت (Osteoarthritis):

استئوآرتریت (Osteoarthritis) یا آرتروز دژنراتیو، رایج‌ترین نوع آرتروز در میان انواع مختلف بیماری‌های مفصلی است. این اختلال به‌ویژه در سنین میانسالی و سالمندی بروز پیدا می‌کند و بیشتر مفاصلی را درگیر می‌کند که در طول روز بیشترین فعالیت و وزن را تحمل می‌کنند؛ مثل زانوها، لگن، دست‌ها و ستون فقرات. در استئوآرتریت، غضروف مفصلی که نقش ضربه‌گیر و روان‌سازی حرکت مفصل را دارد، به‌تدریج تحلیل می‌رود. با کاهش تدریجی این لایه محافظ، استخوان‌های مفصل به‌طور مستقیم با هم تماس پیدا می‌کنند که این اصطکاک منجر به درد، التهاب، خشکی و محدودیت حرکتی می‌شود. در مراحل پیشرفته، حتی تغییر شکل مفصل یا تولید زوائد استخوانی (استئوفیت) هم مشاهده می‌شود.

آرتروز روماتوئید (Rheumatoid Arthritis):

آرتروز روماتوئید یا آرتریت روماتوئید (RA) یک بیماری خودایمنی مزمن و التهابی است که عمدتاً مفاصل را درگیر می‌کند، اما در مراحل پیشرفته می‌تواند اندام‌ها و بافت‌های دیگر بدن نظیر پوست، چشم، ریه، قلب و عروق را نیز تحت تأثیر قرار دهد. برخلاف استئوآرتریت که ناشی از ساییدگی و تحلیل رفتن غضروف مفصلی است، در آرتریت روماتوئید، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم مفاصل حمله می‌کند. در این بیماری، غشای داخلی مفصل (سینوویوم) ملتهب شده و به مرور زمان منجر به تخریب غضروف، استخوان و حتی تغییر شکل مفصل می‌شود.

آرتروز نقرسی (Gout):

آرتروز نقرسی یا آرتریت نقرسی (Gouty Arthritis)، نوعی آرتریت التهابی پیچیده است که به دلیل تجمع بلورهای مونوسدیم اورات (MSU) در مفاصل ایجاد می‌شود. این بلورها در اثر سطوح بالای اسید اوریک در خون (هایپراوریسمی) تشکیل می‌شوند. نقرس اغلب به صورت حملات ناگهانی و شدید درد، قرمزی، حساسیت به لمس و تورم در یک یا چند مفصل بروز می‌کند که معمولاً در مفصل شست پا (متاتارسوفالانژیال یا MTP) شایع است، اما می‌تواند هر مفصلی را درگیر کند. تشخیص قطعی نقرس بر اساس آسپیراسیون مایع سینوویال از مفصل درگیر و مشاهده بلورهای مونوسدیم اورات با شکل سوزنی و انکسار مضاعف منفی قوی زیر میکروسکوپ پولاریزان است. سایر روش‌های تشخیصی شامل:

• اندازه‌گیری سطح اسید اوریک سرم: اگرچه بالا بودن آن قویاً مطرح‌کننده است، اما سطح اسید اوریک در طول حملات حاد ممکن است نرمال یا حتی پایین باشد.
• تصویربرداری: رادیوگرافی ساده در مراحل اولیه ممکن است طبیعی باشد، اما در مراحل پیشرفته نشانه‌های تخریب مفصلی (مانند Erosionهای Punched-out) و توفی را نشان می‌دهد. سونوگرافی و توموگرافی کامپیوتری دو انرژی (DECT) می‌توانند به ترتیب نشانه “Double Contour Sign” در غضروف و بلورهای اورات را شناسایی کنند.

آرتروز پسوریاتیک (Psoriatic Arthritis):

آرتروز پسوریاتیک (Psoriatic Arthritis – PsA) یک بیماری مزمن التهابی است که هم مفاصل و هم پوست را درگیر می‌کند. این بیماری نوعی اسپوندیلوآرتروپاتی (گروهی از بیماری‌های روماتیسمی که ستون فقرات و مفاصل محیطی را تحت تأثیر قرار می‌دهند) است که در افراد مبتلا به پسوریازیس (Psoriasis)، یک بیماری پوستی خودایمنی، بروز می‌کند. در حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به پسوریازیس، آرتروز پسوریاتیک نیز ایجاد می‌شود، اگرچه ممکن است در برخی موارد علائم مفصلی قبل از ضایعات پوستی ظاهر شوند.

آرتروز التهابی (Inflammatory Arthritis):

آرتروز التهابی (Inflammatory Arthritis) یک اصطلاح کلی است که به گروهی از بیماری‌ها اطلاق می‌شود که مشخصه اصلی آن‌ها التهاب مزمن در مفاصل است. برخلاف آرتروز دژنراتیو (استئوآرتریت) که عمدتاً ناشی از فرسایش و پارگی غضروف است، آرتروز التهابی ریشه‌ای خودایمنی یا التهابی سیستمیک دارد. در این شرایط، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به بافت‌های سالم خود، به ویژه غشای سینوویال (پوشش داخلی مفاصل)، حمله می‌کند و باعث التهاب، درد، تورم، سفتی و در نهایت آسیب مفصلی می‌شود.

آرتروز ایدیوپاتیک (Idiopathic Arthritis):

آرتروز ایدیوپاتیک جوانان (Juvenile Idiopathic Arthritis – JIA) که قبلاً با نام آرتریت روماتوئید جوانان (JRA) شناخته می‌شد، شایع‌ترین بیماری مزمن روماتیسمی در کودکان زیر ۱۶ سال است. “ایدیوپاتیک” به این معنی است که علت دقیق آن ناشناخته است، اگرچه تصور می‌شود ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و اختلال در تنظیم سیستم ایمنی نقش داشته باشد. این بیماری با التهاب پایدار مفاصل (آرتریت) مشخص می‌شود که اگه درمان نشه می‌تونه به آسیب دائمی مفصلی، ناتوانی و عوارض سیستمیک منجر بشه.

آرتروز عفونی (Infectious Arthritis):

آرتروز عفونی، که به آن آرتریت سپتیک (Septic Arthritis) یا آرتریت چرکی (Pyogenic Arthritis) نیز گفته می‌شود، یک اورژانس پزشکی است که در آن یک مفصل (معمولاً یک مفصل) توسط میکروارگانیسم‌ها (عمدتاً باکتری‌ها) عفونی می‌شود. این وضعیت منجر به التهاب شدید و تخریب سریع غضروف مفصلی می‌شود که در صورت عدم تشخیص و درمان فوری، می‌تواند به آسیب دائمی مفصل، ناتوانی و حتی سپتی‌سمی (عفونت خون) و مرگ منجر شود.

درمان قطعی آرتروز چیست؟