شانه یخ‌زده یا کپسولیت چسبنده یکی از اختلالات شایع اما کمتر شناخته‌شده در مفصل شانه است که می‌تواند به‌طور تدریجی عملکرد این مفصل را به‌شدت محدود کند. این بیماری در اغلب مواقع با درد شدید، کاهش دامنه حرکت و سفتی مفصل همراه است و اگر در مراحل اولیه شناسایی و درمان نشود، ممکن است ماه‌ها تا سال‌ها به طول بینجامد. در این مقاله، به‌صورت جامع به آناتومی، علت‌ها، مراحل پیشرفت، علائم و انواع درمان‌های شانه یخ‌زده می‌پردازیم.
آناتومی و پاتوفیزیولوژی شانه
مفصل شانه یکی از پیچیده‌ترین مفاصل بدن انسان است که به‌واسطه دامنه حرکتی بالا، آزادی بسیاری در حرکت بازو فراهم می‌کند. این مفصل از اتصال سر استخوان بازو (هومروس) با حفره گلنوئید استخوان کتف تشکیل شده و توسط یک کپسول مفصلی نازک و انعطاف‌پذیر احاطه شده است.
در بیماری شانه یخ‌زده، این کپسول مفصلی به‌دلایل مختلف دچار التهاب و ضخیم‌شدگی می‌شود. نتیجه این فرآیند، کاهش انعطاف‌پذیری و چسبندگی بافت کپسولی به استخوان‌ها است که به مرور، دامنه حرکت شانه را به‌شدت محدود می‌کند. در واقع شانه مانند یک مفصل منجمد شده رفتار می‌کند که به همین دلیل به آن “یخ‌زده” اطلاق می‌شود.
علل و عوامل خطر شانه یخ زده
علت دقیق شانه یخ‌زده هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما مجموعه‌ای از عوامل زمینه‌ساز می‌توانند احتمال بروز آن را افزایش دهند:
بیماری های زمینه‌ای
- دیابت (خصوصاً دیابت نوع ۱): شانه یخ‌زده در بیماران دیابتی تا ۵ برابر شایع‌تر است.
- بیماری‌های تیروئیدی (کم‌کاری یا پرکاری تیروئید)
- پارکینسون و بیماری‌های نورولوژیک
- اختلالات قلبی یا پس از سکته مغزی
بی تحرکی طولانی مدت شانه
در پی آسیب‌هایی مانند شکستگی، جراحی یا بی‌حرکتی ناشی از درد، مفصل شانه ممکن است به تدریج وارد فاز چسبندگی و یخ‌زدگی شود.
جراحی های قبلی
انجام عمل‌های جراحی روی شانه، سینه یا گردن می‌تواند جریان خون و انعطاف‌پذیری بافت‌ها را تغییر دهد و زمینه‌ساز یخ‌زدگی مفصل شود.
مراحل پیشرفت بیماری
شانه یخ‌زده معمولاً در سه مرحله متمایز پیشرفت می‌کند:
مرحله انجماد (Freezing)
این مرحله بین ۶ هفته تا ۹ ماه طول می‌کشد. درد در ناحیه شانه به‌صورت تدریجی آغاز می‌شود، خصوصاً در شب‌ها یا هنگام حرکت. هم‌زمان، دامنه حرکت مفصل محدود می‌شود.
مرحله یخ زده (Frozen)
در این مرحله که بین ۴ تا ۱۲ ماه ادامه دارد، درد کاهش می‌یابد، اما سفتی مفصل و محدودیت حرکتی شدیدتر می‌شود. انجام فعالیت‌های روزمره به‌شدت دشوار می‌گردد.
مرحله ذوب (Thawing)
در این مرحله که بین ۶ ماه تا ۲ سال زمان می‌برد، دامنه حرکت به‌تدریج بهبود می‌یابد و مفصل به وضعیت نرمال نزدیک می‌شود.
علائم بالینی
علائم شانه یخ‌زده معمولاً به‌صورت تدریجی ظاهر می‌شوند و شامل موارد زیر هستند:
- درد شدید، عمیق و گنگ در شانه و بازو
- ناتوانی در بالا بردن بازو، چرخاندن شانه یا حرکت دادن دست به پشت
- تشدید درد در شب یا هنگام استراحت
- احساس سفتی و خشکی شدید در مفصل
- محدود شدن توانایی انجام حرکات روزمره مانند لباس پوشیدن یا شانه‌کردن مو
در برخی بیماران، درد ممکن است به گردن و بالای بازو نیز منتشر شود.
روش های تشخیص
تشخیص شانه یخ‌زده معمولاً با تکیه بر شرح‌حال بیمار و معاینه فیزیکی صورت می‌گیرد. موارد زیر برای تشخیص دقیق مورد استفاده قرار می‌گیرند:
معاینه بالینی
تشخیص شانه یخ‌زده ابتدا با معاینه بالینی آغاز می‌شود. پزشک حرکت‌های فعال و غیرفعال مفصل شانه را بررسی کرده و به‌دنبال کاهش دامنه حرکت در هر دو نوع حرکت میباشد. این کاهش حرکت، نشانه اصلی بیماری است. همچنین درد و سفتی ناحیه شانه در هنگام حرکت نیز ارزیابی می‌شود.
تصویر برداری
برای تشخیص دقیق‌تر شانه یخ‌زده، پزشک ممکن است از تصویربرداری استفاده کند. MRI برای بررسی ضخامت کپسول مفصلی و رد اختلالات دیگر مانند پارگی روتاتور کاف توصیه می‌شود. این روش تصویربرداری به ارزیابی وضعیت بافت نرم کمک می‌کند و اطلاعات دقیق‌تری ارائه می‌دهد.
سونوگرافی
سونوگرافی روشی غیرتهاجمی است که به بررسی التهاب و محدودیت در بافت‌های نرم شانه می‌پردازد. این تکنیک به‌ویژه در ارزیابی وضعیت کپسول مفصلی مفید است و می‌تواند به شناسایی هرگونه آسیب یا التهاب کمک کند. سونوگرافی می‌تواند اطلاعات جزئی‌تر از عملکرد شانه فراهم آورد.
رادیوگرافی
رادیوگرافی برای رد بیماری‌های دیگر مانند آرتروز یا شکستگی در شانه استفاده می‌شود. اگرچه در تشخیص شانه یخ‌زده اطلاعات کمتری ارائه می‌دهد، اما به‌طور مؤثری می‌تواند سایر اختلالات مشابه را کنار بگذارد. این روش تصویربرداری معمولاً به‌عنوان اولین گام در تشخیص مشکل‌های استخوانی کاربرد دارد.
روش های درمانی
درمان شانه یخ‌زده بسته به مرحله بیماری، شدت علائم و وضعیت جسمی بیمار متفاوت است. درمان‌ها در دو دسته کلی جای می‌گیرند:
درمان های غیر جراحی
درمان‌های غیرجراحی معمولاً اولین خط درمانی برای شانه یخ‌زده هستند. این درمان‌ها اغلب به‌صورت تدریجی و با هدف کاهش درد، افزایش دامنه حرکت و پیشگیری از بروز عوارض بیشتر انجام می‌شوند. بسته به شدت بیماری و وضعیت بیمار، درمان‌های غیرجراحی ممکن است ترکیب شوند و در نهایت به بهبود عملکرد شانه کمک کنند.
فیزیوتراپی و تمرینات کششی
فیزیوتراپی یکی از موثرترین روش‌ها برای درمان شانه یخ‌زده است. این روش شامل تمرینات خاص کششی است که به‌طور تدریجی دامنه حرکت شانه را افزایش می‌دهند. تمرینات برای کاهش سفتی و بهبود انعطاف‌پذیری مفصل طراحی شده‌اند و می‌توانند به بازگشت عملکرد شانه کمک کنند. فیزیوتراپی معمولاً در مراحل اولیه بیماری برای کاهش درد و پیشگیری از چسبندگی کپسول مفصلی انجام می‌شود.
دارو های ضدالتهاب
داروهای ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به‌طور موثری درد و التهاب شانه یخ‌زده را کاهش دهند. این داروها معمولاً در مرحله اولیه بیماری یا هنگامی که التهاب شدید است، تجویز می‌شوند. مصرف این داروها می‌تواند به تسکین موقت علائم کمک کند، اما باید تحت نظر پزشک و به‌طور محدود استفاده شوند تا عوارض جانبی آن‌ها به حداقل برسد.
تزریق کورتون
تزریق کورتیکواستروئید یکی از گزینه‌های درمانی موثر برای کاهش التهاب و درد در شانه یخ‌زده است. این تزریقات معمولاً داخل مفصل شانه انجام می‌شود و می‌توانند به‌خصوص در مرحله اولیه بیماری که التهاب شدیدتر است، به تسکین سریع علائم کمک کنند. با این حال، این روش درمانی باید با احتیاط استفاده شود و تنها تحت نظر پزشک، زیرا استفاده مکرر از کورتون ممکن است عوارضی داشته باشد.
طب سوزنی و آب درمانی
طب سوزنی و آب‌درمانی از روش‌های مکملی هستند که در درمان شانه یخ‌زده می‌توانند به تسکین درد و بهبود عملکرد کمک کنند. در طب سوزنی، سوزن‌های نازک در نقاط خاص بدن قرار داده می‌شوند تا جریان انرژی را تنظیم کرده و درد را کاهش دهند. همچنین، تمرین در استخر آب گرم می‌تواند فشار کمتری به شانه وارد کرده و حرکت مفصل را راحت‌تر کند. این روش‌ها به‌ویژه در مواردی که درمان‌های سنتی اثرگذاری کمتری دارند، می‌توانند مفید باشند.
درمان های جراحی
در صورتی که بیمار پس از ۶ ماه درمان‌های غیرجراحی بهبودی نداشته باشد و شانه همچنان دچار محدودیت حرکت و درد باشد، درمان‌های جراحی به‌عنوان گزینه‌های بعدی مطرح می‌شوند. این روش‌ها معمولاً در صورت شکست درمان‌های غیرجراحی و برای بازگرداندن عملکرد شانه انجام می‌شوند. دو روش اصلی جراحی برای درمان شانه یخ‌زده به شرح زیر است.
آزاد سازی کپسول مفصلی (Capsular Release)
آزادسازی کپسول مفصلی یکی از روش‌های جراحی موثر برای درمان شانه یخ‌زده است. در این روش، از آرتروسکوپی برای آزاد کردن بافت‌های چسبیده و سفت شده کپسول مفصل استفاده می‌شود. در طول این عمل، جراح به داخل مفصل شانه دسترسی پیدا کرده و با استفاده از ابزارهای خاص، بافت‌های سفت شده و چسبنده را برش می‌دهد تا دامنه حرکت شانه بازگردد. این روش معمولاً با دوره نقاهت کوتاه‌تری همراه است و نتایج خوبی در بازگرداندن عملکرد شانه به دست می‌آید.
مانور تحت بیهوشی (Manipulation Under Anesthesia)
مانور تحت بیهوشی یک روش جراحی است که در آن پزشک شانه بیمار را تحت بیهوشی عمومی یا ناحیه‌ای حرکت می‌دهد تا چسبندگی‌های داخل مفصل شانه شکسته شوند. این روش معمولاً برای بیمارانی که شانه یخ‌زده شدید دارند و درمان‌های غیرجراحی تاثیری نداشته‌اند، توصیه می‌شود. با این روش، پزشک به‌طور دستی مفصل شانه را در جهات مختلف حرکت داده و چسبندگی‌ها را از بین می‌برد. این عمل تحت نظارت دقیق انجام می‌شود و معمولاً پس از انجام آن بیمار به سرعت بهبود می‌یابد.
پیش آگاهی و نتایج درمان
اکثر بیماران طی ۱۲ تا ۲۴ ماه با درمان غیرجراحی به بهبودی کامل یا قابل‌قبول می‌رسند. فیزیوتراپی منظم و تمرینات خانگی نقش اساسی در بازیابی عملکرد شانه دارد. با این حال، برخی بیماران (به‌خصوص دیابتی‌ها) ممکن است با محدودیت حرکتی جزئی یا مزمن مواجه باشند. نتایج جراحی نیز در صورت انجام به‌موقع، معمولاً موفقیت‌آمیز است.
جمع‌بندی
شانه یخ‌زده یکی از بیماری‌های قابل درمان است، اما روند بهبودی آن زمان‌بر و نیازمند پیگیری مداوم میباشد. تشخیص زودهنگام، شروع درمان مناسب و پیروی دقیق از برنامه‌های فیزیوتراپی، کلید موفقیت در بازگشت عملکرد مفصل شانه هستند. به‌همین دلیل توصیه می‌شود در صورت تجربه درد یا سفتی در ناحیه شانه، بدون تأخیر به پزشک متخصص ارتوپدی مراجعه شود.
سوالات متداول
آیا شانه یخ‌زده بدون درمان هم بهبود می‌یابد؟
در برخی موارد ممکن است خودبه‌خود بهبود یابد، اما این فرآیند ممکن است چند سال طول بکشد و بدون درمان، دامنه حرکت و کیفیت زندگی محدود می‌ماند.
شانه یخ‌زده با پارگی روتاتور کاف چه تفاوتی دارد؟
در شانه یخ‌زده دامنه حرکت فعال و غیرفعال کاهش می‌یابد، ولی در پارگی روتاتور کاف معمولاً فقط حرکت فعال مختل می‌شود.
آیا فیزیوتراپی برای تمام مراحل شانه یخ‌زده مناسب است؟
بله، اما نوع تمرینات بسته به مرحله بیماری متفاوت است و باید توسط فیزیوتراپیست تنظیم شود.
