پارگی تاندون شانه یکی از آسیب‌های شایعی است که می‌تواند عملکرد روزمره فرد را به‌شدت مختل کند. این مشکل اغلب در افراد میانسال یا کسانی که از شانه به شکل مکرر و پرتنش استفاده می‌کنند رخ می‌دهد. روتاتور کاف که مجموعه‌ای از عضلات و تاندون‌هاست، نقش کلیدی در حرکت و پایداری شانه دارد. هرگونه آسیب به این ساختار می‌تواند با درد، محدودیت حرکتی و ضعف همراه باشد. در این مقاله، به بررسی جامع این اختلال از منظر آناتومی، علل، علائم، روش‌های تشخیص و درمان می‌پردازیم.
روتاتور کاف چیست؟
روتاتور کاف (Rotator Cuff) شامل چهار عضله اصلی و تاندون‌های متصل به آن‌هاست که به استخوان بازو (هومروس) متصل می‌شوند. این عضلات عبارت‌اند از:
- سوپراسپیناتوس (Supraspinatus): مسئول بالا بردن بازو.
- اینفراسپیناتوس (Infraspinatus): کمک به چرخش خارجی بازو.
- ترس مینور (Teres Minor): تقویت چرخش خارجی.
- ساب‌اسکاپولاریس (Subscapularis): مسئول چرخش داخلی بازو.
این ساختارها در هماهنگی با هم، شانه را در جای خود نگه داشته و اجازه می‌دهند که بازو آزادانه در جهات مختلف حرکت کند. تاندون‌های این عضلات به‌ویژه در ناحیه اتصال به سر استخوان بازو، مستعد ساییدگی و پارگی هستند.
چرا تاندون شانه پاره می شود؟
پارگی تاندون‌های روتاتور کاف می‌تواند به دو صورت اتفاق بیفتد:
۱. پارگی مزمن (degenerative): بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال دیده می‌شود و ناشی از ساییدگی و فرسایش تدریجی بافت است.
۲. پارگی حاد (traumatic): در نتیجه حادثه‌ای مانند زمین خوردن، بلند کردن جسم سنگین یا ضربه مستقیم به شانه رخ می‌دهد.
عوامل خطر اصلی شامل موارد زیر هستند:
- سن بالا: احتمال پارگی با افزایش سن بالا می‌رود.
- شغل یا ورزش پرتحرک: مشاغل دستی یا ورزش‌هایی مثل شنا، بیسبال و تنیس که حرکات بالای سر دارند.
- ضعف عضلانی یا ناهنجاری‌های ساختاری: اختلال در تراز شانه یا ضعف عضلات نگهدارنده.
- سیگار کشیدن و دیابت: کاهش جریان خون به تاندون‌ها و افزایش التهاب.
علائم پارگی تاندون شانه
نشانه‌های پارگی ممکن است بسته به شدت آسیب، متفاوت باشند. علائم رایج شامل موارد زیر است:
- درد در ناحیه شانه: به‌ویژه هنگام بلند کردن بازو یا دراز کشیدن روی شانه آسیب‌دیده.
- ضعف در بازو: فرد قادر نیست بازو را بالا ببرد یا اجسام سبک را نگه دارد.
- محدودیت حرکتی: کاهش دامنه حرکتی، مخصوصاً هنگام چرخش بازو.
- صداهای تق‌تق یا کلیک‌مانند در شانه: به‌ویژه هنگام حرکت دادن بازو.
برخی از پارگی‌ها ممکن است بدون درد واضح باشند اما به‌مرور باعث ضعف عملکرد شانه می‌شوند.
تشخیص دقیق چگونه انجام می شود؟
تشخیص پارگی تاندون شانه نیازمند ترکیبی از شرح حال دقیق، معاینه فیزیکی و تصویربرداری است.
معاینه فیزیکی
پزشک با بررسی دامنه حرکت شانه، قدرت عضلات و نقاط دردناک، سرنخ‌هایی از وضعیت تاندون‌ها به دست می‌آورد. تست‌هایی مانند Drop Arm Test یا Empty Can Test ممکن است برای ارزیابی سوپراسپیناتوس استفاده شوند.
تصویربرداری
- اشعه ایکس (X-ray): گرچه تاندون‌ها را نشان نمی‌دهد، اما می‌تواند علائم آرتروز یا خار استخوانی را مشخص کند.
- سونوگرافی: ارزیابی دینامیک تاندون‌ها در حین حرکت، به‌ویژه برای تشخیص پارگی جزئی یا التهاب.
- MRI: دقیق‌ترین روش برای مشاهده ساختارهای نرم مانند تاندون، عضله و میزان پارگی.
درمان غیرجراحی همیشه اولین گزینه
بسیاری از پارگی‌های جزئی یا متوسط با درمان محافظه‌کارانه قابل کنترل هستند، مخصوصاً در افرادی که فعالیت‌های فیزیکی شدید ندارند.
روش‌های غیرجراحی شامل:
- استراحت نسبی: پرهیز از فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند.
- داروهای ضدالتهاب (NSAIDs): مانند ایبوپروفن برای کنترل درد و التهاب.
- فیزیوتراپی تخصصی: تمرینات کششی و تقویتی برای عضلات شانه و پشت.
- تزریق کورتیکواستروئید: کاهش درد مزمن یا التهاب شدید.
این روش‌ها اغلب طی چند ماه بهبودی نسبی به همراه دارند، اما در صورت تداوم درد یا ضعف، گزینه جراحی مطرح می‌شود.
جراحی چه زمانی لازم است؟
در مواردی که پارگی کامل است، یا درمان غیرجراحی مؤثر واقع نمی‌شود، جراحی می‌تواند شانس بازیابی کامل عملکرد شانه را افزایش دهد. تکنیک‌های جراحی به شرح زیر هستند:
- آرتروسکوپی: روش کم‌تهاجمی که از طریق دوربین و ابزار ظریف انجام می‌شود.
- جراحی باز: در موارد پارگی وسیع یا بازسازی پیچیده تاندون‌ها.
- انتقال تاندون: در صورت آسیب غیرقابل ترمیم، از تاندون‌های مجاور برای بازسازی استفاده می‌شود.
- تعویض مفصل شانه: برای افراد مسن با آرتروز هم‌زمان و پارگی شدید.
انتخاب نوع جراحی به سن، سطح فعالیت بیمار، شدت پارگی و سلامت کلی بستگی دارد.
توانبخشی بعد از درمان
چه بیمار تحت درمان غیرجراحی قرار گیرد و چه جراحی انجام دهد، فیزیوتراپی جزء حیاتی فرآیند بهبودی است. مراحل اصلی شامل:
- مرحله اول: کاهش درد و التهاب (۲ تا ۶ هفته)
- مرحله دوم: بازیابی دامنه حرکتی بدون درد.
- مرحله سوم: تمرینات تقویتی برای عضلات شانه، گردن و پشت.
- مرحله چهارم: بازگشت تدریجی به فعالیت‌های روزمره یا ورزشی.
مدت زمان بهبودی بسته به شدت آسیب و همکاری بیمار با تمرینات، بین ۳ تا ۶ ماه متغیر است.
چگونه می توان از این آسیب پیشگیری کرد؟
با رعایت برخی نکات ساده می‌توان احتمال بروز پارگی تاندون شانه را کاهش داد:
- تمرینات منظم تقویتی: به‌ویژه برای عضلات پشتی و عضلات چرخاننده شانه.
- اصلاح وضعیت بدن: حفظ راستای مناسب در نشستن، ایستادن و خوابیدن.
- اجتناب از حرکات مکرر بالای سر بدون استراحت کافی.
- گرم کردن و کشش قبل از فعالیت‌های ورزشی.
- ترک سیگار و کنترل بیماری‌هایی مثل دیابت.
آموزش صحیح تکنیک‌های ورزشی یا حرکات شغلی نیز می‌تواند نقش مهمی در جلوگیری از این آسیب داشته باشد.
نتیجه‌گیری
پارگی تاندون شانه اختلالی است که اگر به موقع تشخیص داده و درمان نشود، ممکن است به آسیب دائمی و محدودیت جدی در عملکرد شانه منجر شود. این بیماری با توجه به علائم مشخص، قابل شناسایی است و طیف وسیعی از درمان‌های غیرتهاجمی تا جراحی را شامل می‌شود. فیزیوتراپی و مراقبت‌های پس از درمان، تأثیر چشمگیری بر بهبود عملکرد دارند. با تقویت عضلات و توجه به سبک زندگی سالم، می‌توان از بروز این مشکل پیشگیری کرد. اگر فردی با درد مزمن شانه یا محدودیت حرکتی روبه‌روست، مراجعه به پزشک متخصص اولین و مهم‌ترین قدم برای بهبودی است.
سوالات متداول
آیا ممکن است پارگی تاندون شانه بدون درد اتفاق بیفتد؟
بله، در برخی موارد، به‌ویژه در پارگی‌های مزمن و تدریجی، فرد ممکن است در ابتدا درد واضحی احساس نکند. این نوع پارگی‌ها بیشتر با ضعف عضلانی، کاهش دامنه حرکتی یا ناتوانی در انجام برخی فعالیت‌ها مشخص می‌شوند. بنابراین، کاهش عملکرد شانه حتی بدون درد نیز باید جدی گرفته شود.
آیا پارگی تاندون شانه به‌صورت خودبه‌خود ترمیم می‌شود؟
خیر، تاندون‌های پاره‌شده معمولاً به‌طور خودبه‌خود به هم جوش نمی‌خورند، زیرا خون‌رسانی به این ناحیه محدود است. در موارد پارگی جزئی، با استراحت، فیزیوتراپی و کنترل التهاب، ممکن است عملکرد شانه تا حد زیادی بازگردد، اما در پارگی‌های کامل یا شدید، جراحی اغلب تنها راه ترمیم ساختاری است.
پس از جراحی روتاتور کاف، چه مدت باید از فعالیت‌های سنگین پرهیز کرد؟
بسته به نوع جراحی و شدت آسیب، معمولاً باید بین ۴ تا ۶ ماه از انجام فعالیت‌های شدید خودداری کرد. بازگشت کامل به ورزش یا کارهای فیزیکی سنگین ممکن است تا ۹ ماه نیز طول بکشد. این مدت زمان باید تحت نظر پزشک و با برنامه فیزیوتراپی مناسب تنظیم شود تا از پارگی مجدد جلوگیری شود.
