از دست دادن اندام‌ها یا بخش‌هایی از بدن به دلایل مختلفی مانند تصادفات، بیماری‌ها یا نقص‌های مادرزادی می‌تواند چالش‌های زیادی را در زندگی روزمره افراد ایجاد کند. در چنین شرایطی، پروتزها به عنوان جایگزین‌های مصنوعی، راه حلی ایده‌آل برای بازگرداندن عملکرد و زیبایی از دست رفته ارائه می‌دهند.
پروتزها در انواع مختلفی برای اندام‌های مختلف بدن مانند دست‌ها، پاها، بازوها، گوش‌ها و … موجود هستند و با توجه به پیشرفت‌های روزافزون در علم و تکنولوژی، هر روز شاهد تنوع و کارایی بیشتر آنها هستیم.
استفاده از پروتز می‌تواند فواید بی‌شماری برای افراد مبتلا به نقص عضو به همراه داشته باشد. بازگشت استقلال، افزایش اعتماد به نفس، بهبود کیفیت زندگی و امکان انجام فعالیت‌های روزمره به طور مستقل، تنها بخشی از این مزایا هستند.
در ادامه به بررسی بیشتر و اصولی اینکه پروتز چیست، انواع پروتزها، کاربردها، مزایا و نکات مهم در انتخاب و استفاده از آنها خواهیم پرداخت.
پروتز چیست؟
پروتز، اندام مصنوعی است که جایگزین بخش یا تمام یک اندام از دست رفته بدن مانند دست، پا، انگشت، چشم، گوش و… می‌شود. این اندام‌ها به افراد مبتلا به نقص عضو کمک می‌کند تا عملکرد و زیبایی از دست رفته خود را تا حدی بازگردانند و استقلال و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهند.
پروتزها از مواد مختلفی مانند سیلیکون، پلاستیک، فلز و کامپوزیت ساخته می‌شوند و در انواع مختلفی با کارایی‌ها و ویژگی‌های متفاوت موجود هستند.
انواع پروتز
پس از بررسی اینکه پروتز چیست، به بررسی انواع مختلف پروتز کی‌پردازیم:
پروتزها به عنوان اندام‌های مصنوعی، در انواع مختلفی برای جایگزینی بخش یا تمام اندام‌های از دست رفته بدن مانند دست، پا، انگشت، چشم، گوش و … موجود هستند. هر نوع پروتز با توجه به کارایی، عملکرد و ویژگی‌های خاص خود، برای رفع نیازها و خواسته‌های افراد مبتلا به نقص عضو در نظر گرفته شده است.
در ادامه به معرفی برخی از انواع رایج پروتزها می‌پردازیم:
- پروتزهای اندام فوقانی:
- پروتز دست: این نوع پروتز برای جایگزینی تمام یا بخشی از دست، از جمله انگشتان، مچ دست و ساعد، مورد استفاده قرار می‌گیرد. پروتزهای دست می‌توانند از نوع مکانیکی، الکتریکی یا ترکیبی باشند و در طرح‌ها و مدل‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند حرکت انگشتان، گرفتن اشیاء و نوشتن ارائه می‌شوند.
- پروتز آرنج: پروتز آرنج از انواع پروتز اندام فوقانی است و برای جایگزینی مفصل آرنج و بازگرداندن دامنه حرکتی این مفصل به کار می‌رود. پروتزهای آرنج می‌توانند از نوع مکانیکی یا هیدرولیکی باشند و در طرح‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند خم شدن، چرخش و قفل شدن ارائه می‌شوند.
- پروتز شانه: برای جایگزینی مفصل شانه و بازگرداندن دامنه حرکتی این مفصل به کار می‌رود. پروتزهای شانه می‌توانند از نوع ثابت یا متحرک باشند و در طرح‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند خم شدن، چرخش و بالا و پایین بردن ارائه می‌شوند.
- پروتزهای اندام تحتانی:
- پروتز پا: این نوع پروتز برای جایگزینی تمام یا بخشی از پا، از جمله مچ پا، ساق پا و ران مورد استفاده قرار می‌گیرد. پروتزهای پا می‌توانند از نوع مکانیکی، الکتریکی یا ترکیبی باشند و در طرح‌ها و مدل‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند راه رفتن، دویدن و پریدن ارائه می‌شوند.
- پروتز زانو: برای جایگزینی مفصل زانو و بازگرداندن دامنه حرکتی این مفصل به کار می‌رود. پروتزهای زانو می‌توانند از نوع مکانیکی یا هیدرولیکی باشند و در طرح‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند خم شدن، چرخش و قفل شدن ارائه می‌شوند.
- پروتز لگن: برای جایگزینی مفصل لگن و بازگرداندن دامنه حرکتی این مفصل به کار می‌رود. پروتزهای لگن می‌توانند از نوع ثابت یا متحرک باشند و در طرح‌های مختلفی با قابلیت‌های متنوع مانند خم شدن، چرخش و بالا و پایین بردن ارائه می‌شوند.
- سایر انواع پروتزها:
- پروتز سینه: برای جایگزینی تمام یا بخشی از سینه بعد از عمل جراحی ماستکتومی استفاده می‌شود. پروتزهای سینه می‌توانند از نوع سیلیکونی یا آب نمکی باشند و در طرح‌ها و اندازه‌های مختلفی ارائه می‌شوند.
- پروتز چشم: برای جایگزینی چشم از دست رفته و حفظ ظاهر طبیعی صورت به کار می‌رود. پروتزهای چشم می‌توانند از جنس شیشه، پلاستیک یا مواد ترکیبی ساخته شوند و در رنگ‌ها و طرح‌های مختلفی متناسب با رنگ چشم طبیعی فرد ارائه می‌شوند.
- پروتز گوش: از جمله انواع پروتز اندام زیبائی است که برای جایگزینی گوش از دست رفته و حفظ ظاهر طبیعی صورت به کار می‌رود. پروتزهای گوش می‌توانند از جنس سیلیکون یا پلاستیک ساخته شوند و در رنگ‌ها و طرح‌های مختلفی متناسب با رنگ پوست فرد ارائه می‌شوند.
با انتخاب نوع مناسب پروتز، استفاده و مراقبت صحیح از آن و مراجعه منظم به متخصص، می‌توانید از مزایای این جایگزین‌های مصنوعی به طور کامل بهره‌مند شوید و عملکرد و کیفیت زندگی خود را ارتقا دهید.
پروتز برای چه کسانی ضروری است؟
استفاده از پروتز برای افراد مختلفی که به دلایل مختلف دچار نقص عضو شده‌اند، افراد مبتلا به نقض مادرزادی، افراد مبتلا به بیماری و افراد مسن می‌تواند ضروری باشد.
در موارد ذکر شده، پروتز می‌تواند به عنوان جایگزینی مناسب برای اندام از دست رفته یا آسیب‌دیده عمل کند و به فرد کمک کند تا عملکرد، استقلال و کیفیت زندگی خود را تا حدی بازیابد.
نحوه اتصال پروتز با اندام
نحوه اتصال پروتز به اندام با توجه به نوع پروتز، محل قطع عضو و شرایط فرد متفاوت است. در ادامه به رایج‌ترین روش‌های اتصال پروتز می‌پردازیم:
- سیستم سوکت:
- رایج‌ترین روش: در این روش، پروتز به وسیله یک سوکت که از جنس سیلیکون، پلاستیک یا مواد دیگر ساخته می‌شود، به اندام باقیمانده (استامپ) متصل می‌شود.
- نحوه اتصال: سوکت به طور دقیق بر روی استامپ قالب‌گیری و ساخته می‌شود و سپس با استفاده از قفل، چسب یا مکش به آن متصل می‌شود.
- مزایا: اتصال ایمن و محکم، تنوع در مواد و طرح‌ها، امکان تنظیم و شخصی‌سازی
- سیستم تعلیق:
- مناسب برای افراد با تحرک بالا: این سیستم از بندها، تسمه‌ها و آستر برای اتصال پروتز به اندام باقیمانده استفاده می‌کند.
- نحوه اتصال: بندها و تسمه‌ها به دور استامپ پیچیده می‌شوند و پروتز را در جای خود نگه می‌دارند. آستر نیز برای ایجاد اصطکاک و راحتی بیشتر استفاده می‌شود.
- مزایا: وزن کم، حرکت آزادانه، تهویه مناسب، سهولت در پوشیدن و درآوردن
- سیستم osseointegration:
- پیشرفته‌ترین روش: در این روش، ایمپلنت‌های فلزی مستقیماً در داخل استخوان استامپ کاشته می‌شوند و سپس پروتز به این ایمپلنت‌ها متصل می‌شود.
- نحوه اتصال: ایمپلنت‌ها از طریق جراحی در استخوان کاشته می‌شوند و پس از التیام، پروتز با استفاده از آداپتورهای مخصوص به آنها متصل می‌شود.
- مزایا: اتصال بسیار محکم و ایمن، ثبات و تعادل بهتر، احساس طبیعی‌تر
- سیستم‌های ترکیبی:
- استفاده از ترکیبی از دو یا چند روش: در برخی موارد، ممکن است از ترکیبی از سیستم‌های مختلف برای اتصال پروتز به اندام باقیمانده استفاده شود.
- هدف: دستیابی به بهترین عملکرد و راحتی برای فرد
پیوند یا پروتز
انتخاب بین پیوند و پروتز به عنوان راه‌حل جایگزینی اندام از دست رفته، به عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به بررسی آنها می‌پردازیم:
برخی از اندام‌ها مانند قلب، کلیه، کبد، ریه و پانکراس می‌توانند از طریق پیوند از یک فرد اهداکننده به فرد گیرنده منتقل شوند. در حالی که، امکان پیوند اندام‌هایی مانند دست، پا، انگشتان دست و پا، چشم و گوش وجود ندارد و پروتز تنها راه جایگزینی این اندام‌ها به شمار می‌رود.
برای انجام پیوند، فرد باید از سلامت عمومی مطلوبی برخوردار باشد و سیستم ایمنی بدن او قادر به پذیرش عضو پیوندی باشد.همچنین سن فرد نیز در موفقیت پیوند نقش دارد. به طور کلی، افراد جوان‌تر شانس بیشتری برای موفقیت پیوند دارند و وجود برخی بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون بالا و بیماری‌های قلبی می‌تواند خطر عوارض پیوند را افزایش دهند.
در مقایسه با تقاضای بالا برای پیوند، تعداد عضوهای اهدا کننده محدود است و ممکن است افراد ماه‌ها یا حتی سال‌ها در لیست انتظار پیوند منتظر بمانند. برای موفقیت پیوند، عضو اهدا کننده باید از نظر گروه خونی، بافت و سایر فاکتورها با فرد گیرنده سازگار باشد. اما پروتز شرایط خاصی ندارد و استفاده از آن آسان است.
نگهداری از پروتز
متخصص پروتز نحوه استفاده صحیح از پروتز، نحوه تمیز کردن و نگهداری از آن و همچنین نکات مهم در رابطه با مراقبت از آن را به شما آموزش می‌دهد. پیروی دقیق از این دستورالعمل‌ها برای حفظ طول عمر و کارایی پروتز و همچنین جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی ضروری است.
در انتخاب پروتز به وزن، راحتی و تناسب آن با اندامتان توجه کنید. در صورت تمایل می‌توانید از پروتزهای با قابلیت‌های خاص مانند حس لامسه یا حرکت انگشتان استفاده کنید. همچنین برای شستشو و تمیز کردن پروتز از مواد شوینده ملایم و آب ولرم استفاده کنید. از ضربه زدن و وارد کردن فشار زیاد به پروتز خودداری کنید و در صورت مشاهده هر گونه مشکل یا ناراحتی، به متخصص پروتز خود مراجعه کنید.
نحوه ساخت پروتز (مراحل و مواد)
ساخت پروتز فرآیندی پیچیده و چند مرحله‌ای است که نیازمند تخصص، مهارت و دانش دقیق در زمینه‌های مختلفی مانند آناتومی، بیومکانیک، مواد شناسی و مهندسی است. این فرآیند به طور کلی شامل مراحل زیر می‌شود:
- ارزیابی و قالب‌گیری:
- در اولین مرحله، متخصص پروتز با معاینه دقیق بیمار، شرایط جسمی او را به طور کامل بررسی می‌کند و دامنه حرکتی، قدرت عضلانی و وضعیت پوست و استخوان را ارزیابی می‌کند.
- سپس با استفاده از روش‌های مختلف مانند قالب‌گیری گچی، اسکن سه‌بعدی یا عکسبرداری، از اندام باقیمانده (استامپ) بیمار قالب‌گیری دقیقی تهیه می‌شود.
- طراحی و ساخت:
- بر اساس قالب تهیه شده، متخصص پروتز با استفاده از نرم‌افزارهای تخصصی، مدل سه‌بعدی دقیقی از پروتز را طراحی می‌کند.
- در این مرحله، نوع پروتز، جنس مواد، اندازه، شکل و سایر ویژگی‌های آن با توجه به نیازها و شرایط بیمار تعیین می‌شود.
- مدل سه‌بعدی طراحی شده به دستگاه‌های چاپ سه‌بعدی یا فرزهای CNC ارسال می‌شود و پروتز با استفاده از مواد اولیه مختلف ساخته می‌شود.
- مونتاژ و تنظیم:
- قطعات مختلف پروتز پس از ساخت، با دقت مونتاژ و به یکدیگر متصل می‌شوند.
- در این مرحله، متخصص پروتز، پروتز را بر روی استامپ بیمار قرار داده و تناسب، راحتی و عملکرد آن را به طور کامل بررسی و تنظیم می‌کند.
- آموزش و ارائه خدمات:
- متخصص پروتز نحوه صحیح استفاده، پوشیدن و مراقبت از پروتز را به بیمار آموزش می‌دهد.
- در صورت نیاز، خدمات جانبی مانند فیزیوتراپی یا توانبخشی نیز برای بیمار ارائه می‌شود.
- بیمار به طور مرتب برای معاینه، تنظیم و در صورت نیاز تعمیر پروتز خود به متخصص مراجعه می‌کند.
مواد مورد استفاده در ساخت پروتز:
- انتخاب مواد اولیه مناسب برای ساخت پروتز، از جمله مهم‌ترین فاکتورها در تعیین کیفیت، عملکرد و طول عمر آن است.
- رایج‌ترین مواد مورد استفاده در ساخت پروتز عبارتند از:
- فلزات: مانند آلومینیوم، تیتانیوم و فولاد ضد زنگ، برای ساخت اسکلت اصلی پروتز به کار می‌روند. این مواد استحکام و دوام بالایی دارند.
- پلاستیک: انواع مختلف پلاستیک مانند پلی اتیلن، پلی پروپیلن و پلی اورتان برای ساخت اجزای مختلف پروتز مانند سوکت، پوسته و مفصل به کار می‌روند. این مواد سبک، انعطاف‌پذیر و قابل شستشو هستند.
- کامپوزیت: مواد کامپوزیتی مانند فیبر کربن و رزین اپوکسی برای ساخت پروتزهای سبک و مقاوم به کار می‌روند. این مواد استحکام و انعطاف‌پذیری بالایی دارند.
- سیلیکون: سیلیکون برای ساخت سوکت‌های پروتز و همچنین برای ساخت پروتزهای نرم مانند پروتزهای سینه و گوش به کار می‌رود. این ماده نرم، انعطاف‌پذیر و ضد حساسیت است.
- در برخی موارد ممکن است از مواد دیگری مانند چرم، پارچه و مواد بیولوژیکی نیز در ساخت پروتز استفاده شود.
قیمت پروتز
تعداد عواملی وجود دارد که بیشترین تاثیر را بر روی قیمت پروتز دارند. یکی از این موارد کیفیت مواد مورد استفاده در ساخت پروتز است. استفاده از مواد با کیفیت و استاندارد باعث افزایش قیمت پروتز می‌شود. مواد با کیفیت بالا معمولاً بیشترین قابلیت انعطاف پذیری و مقاومت را دارند.
همچنین میزان پیچیدگی طراحی و ساخت پروتز نیز تاثیرگذار بر قیمت آن است. پروتزهای پیچیده و قابل تنظیم نیاز به زمان و دقت بیشتری دارند که می‌تواند قیمت را افزایش دهد.
استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته در ساخت پروتز می‌تواند قیمت آن را افزایش دهد. تکنولوژی های پیشرفته مثل استفاده از سیستم های اسکن سه بعدی و چاپ سه بعدی می‌تواند قیمت پروتز را افزایش دهد.
به طور کلی، قیمت پروتز به وسیله ترکیبی از این عوامل تعیین می‌شود و بهتر است پیش از خرید، حتما با پزشک مشورت کنید که بهترین خرید را انجام دهید.